“აუცილებელია 2016 წლის ბიუჯეტი 2 პროცენტიანი დეფიციტის პარამეტრით დაიგეგმოს”

მოსაზრებები საბიუჯეტო და ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის თაობაზე

საქართველოს ეკონომიკა ჯერ ისევ სერიოზული გამოწვევის წინაშე დგას. ოქტომბრის დასაწყისისთვის სახეზე გვაქვს ლარის დაახლოებით 35%-იანი დევალვაცია, ეკონომიკის ზრდის ტემპების შემცირება (მშპ-ს ზრდა კორექტირებული გეგმის მიხედვით წლიური 2%-ია, ნაცვლად თავდაპირველად დაგეგმილი 5%-სა, თუმცა, სავარაუდოდ, 2015 წლის შედეგებით იგი 3%-ის ფარგლებში იქნება), ოქტომბრის დასაწყისისთვის ინფლაცია 5.2%-ია და დიდი ალბათობით წლის ბოლოსთვის ან 2016წ. იანვრისთვის 7%-ს მიაღწევს (2015წ. გეგმური მაჩვენებელი 5%).

ბოლო პერიოდში ლარი მცირედით გამყარდა, მაგრამ გარე თუ  შიდა ობიექტური თუ სუბიექტური ფაქტორების გათვალისწინებით, უახლოეს პერიოდში საქართველოს ეკონომიკა ჯერ კიდევ მტკივნეული რეალობის წინაშე იქნება.

2016 წელს პირველ ნახევარში, სავარაუდოდ, ადგილი ექნება ეკონომიკური აქტივობის და შესაბამისად შემოსავლების, დაგროვების, მოხმარების გარკვეულ კლებას; მოსალოდნელია სამეურნეო სუბიექტებს შორის გადაუხდელი ვალდებულებების ზრდა; შესაძლოა დასაქმების დონის შემცირება; საბანკო სისტემაში დანახარჯების და ვადაგადაცილებული სესხების ზრდა; საპროცენტო განაკვეთების მატება; შეფერხებები ბიუჯეტის საკასო შესრულების  კუთხით და სხვ.

არსებული და მოსალოდნელი გამოწვევების საპირწონედ, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, თუ როგორი ბიუჯეტი გვექნება 2016 წელს, ამ ეტაპზე შეგვიძლია ვისაუბროთ, თუ რა პარამეტრებზე დაყრდნობით შეიძლება დაიგეგმოს 2016 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი, – როგორც ხელისუფლების მხრიდან იქნა გაცხადებული – ,,მომავალი წლის ბიუჯეტი 3% ეკონომიკურ ზრდაზე, 4-4.5% ინფლაციაზე და 3% დეფიციტზე იქნება გათვლილი. ნაერთი ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლები იქნება 8.5 მლრდ. ლარი, სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსულობები და ხარჯები კი 9.9 მლრდ. ლარი. ამასთანავე პირველად საქართველოში საშემოსავლო გადასახადის ნაწილი მუნიციპალიტეტებს დარჩება”. უნდა აღინიშნოს, რომ მუნიციპალიტეტებისთვის საკუთარი შემოსავლის დადგენა სახელმწიფოებრივად მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებაა, ეს წინგადადგმული ნაბიჯია ადგილობრივი თვითმმართველობების ფინანსური დამოუკიდებლობის და, შესაბამისად, მათი უფლებების და პასუხისმგებლობების ზრდის გზაზე. 

ასევე რეალისტურია მომავალი წლის ბიუჯეტის 3% ეკონომიკურ ზრდასა და 4.5% ინფლაციაზე გათვლა, თუმცა, გაუმართლებელია ბიუჯეტის დეფიციტის 3%-იანი პარამეტრი.  მაშინ როცა გლობალური ეკონომიკა არასახარბიელო ტენდენციებით ხასიათდება, როცა საერთაშორისო ფინანსური ბაზარზე რყევები გრძელდება, როცა ადგილი აქვს საქართველოს ძირითადი სავაჭრო-ეკონომიკური პარტნიორი ქვეყნების ვალუტების ტოტალურ დევალვაციას, როცა ჩვენი სავაჭრო და საგადამხდელო ბალანსი მნიშვნელოვნად და ქრონიკულად დეფიციტურია, (((ბიუჯეტის 3%-იანი დეფიციტი მნიშვნელოვანი რისკების მატარებელია და შესაძლოა შემდგომი დარტყმის ქვეშ დააყენოს ლარის კურსის სტაბილურობა, ეკონომიკური ზრდა და მაკროეკონომიკური მდგრადობა. საუკეთესო ვარიანტი იქნებოდა ბიუჯეტის დეფიციტის პარამეტრი 2.0%-იანი ყოფილიყო, მაგრამ სხვადასხვა გარემოებების გათვალისწინებით, 2016 წლის ბიუჯეტისათვის იგი არ უნდა იყოს 2.5%-ზე მეტი.

2015 წლის განვლილ პერიოდში, ბიუჯეტის შემოსავლების და ხარჯების ანალიზი გვაჩვენებს, რომ შეფერხებებია ბიუჯეტის ხარჯვით ნაწილში, მხარჯავი სუბიექტები (როგორც ცენტრალურ ასევე მუნიციპალურ დონეებზე) დროულად და სრულად ვერ ითვისებენ გეგმით გათვალისწინებულ ასიგნებებს. 2015 წელს ბიუჯეტის გარდამავალი ნაშთი (სახელმწიფო ბიუჯეტის, ადგილობრივი ბიუჯეტების და ა.შ. დეპოზიტები წლის ბოლოს) სავარაუდოდ 1.2 მლრდ ლარის ფარგლებში იქნება.

2016 წლის ბიუჯეტის დაგეგმვის პროცესში, ბიუჯეტის ზრდის ნაცვლად უფრო მართებული იქნებოდა, გარდამავალი ნაშთის ნაწილის მიმართვა:

 ა). სახლემწიფო საშინაო ვალის ნაწილის, კერძოდ კი ,,სახელმწიფო ობლიგაციები სებ-ისთვის” – 400.0 მლნ. ლარის დაფარვისთვის, რაც მნიშვნელოვნად წაადგება მაკროეკონომიკურ მდგრადობას;

ბ). პარარელურად ღია ბაზრის ოპერაციებისთვის არსებული სახაზინო  ვალდებულებულებების ნაწილის  თანმიმდევრული გამოსყიდვა/დაფარვა (დაახლოებით 150 მლნ. ლარის ფარგლებში), რაც ლიკვიდობის ინექცია იქნებოდა ფულად ბაზარზე. 

საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო საბიუჯეტო ასიგნებების ხარჯვის პროცესში უნდა იყოს ძალზედ ფრთხილი, გეგმაზომიერი და განუხრელად უზრუნველყოს ბიუჯეტის ,,არაინფლაციური” ხარჯვა. მიუხედავად არაერთგზის გაჟღერებული ბრალდებებისა, მიმდინარე წლის განვლილ პერიოდში ბიუჯეტის ხარჯვით პოლიტიკას ინფლაციასა და ლარის კურსის ვარდნაზე რაიმე გამოკვეთილი ნეგატიური გავლენა არ ჰქონია. 

2016 წლის ბიუჯეტთან დაკავშირებით საჭიროა მიღებული იქნას პოლიტიკურად არაპოპულარული, მაგრამ, ეკონომიკური თვალსაზრისით, სწორი გადაწყვეტილება ხარჯების ოპტიმიზაციის, კერძოდ კი არამწარმოებლური ხარჯების და სუბსიდიების მაქსიმალურად შეკვეცის მიმართულებით.

ეს ყოველივე ჩვენი წინასწარი ვარიანტი და მოსაზრებაა 2016 წლის ბიუჯეტთან მიმართებაში. მთლიანობაში კი მომავალი წლის ბიუჯეტი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და უსერიოზულესი ინსტრუმენტი იქნება ქვეყნის ეკონომიკის  სტაბილურობის და ზრდის უზრუნველსაყოფად.

კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს ფინანსთა სამინისტრომ, საქართველოს ეკონომიკის და მდგრადი განვითარების სამინოსტრომ და საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა მჭიდროდ ითანამშრომლონ 2016 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის და ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის შემუშავების და განხორციელების პროცესში, მოახდინონ გეგმებისა და ნაბიჯების სინქრონიზაცია. ისევ და ისევ არსებული და მოსალოდნელი გამოწვევების გათვალისწინებით, უახლოესი პერიოდის განმავლობაში საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა უნდა გაატაროს მკაცრი ფულად-საკრედიტო (მონეტაული) პოლიტიკა.

მიმდინარე წლის განმავლობაში სებ-ი ძალზედ ფრთხილად მოქმედებდა ამ მიმართულებით. თებერვალში, აპრილში, ივნისში, აგვისტოში 0.5-0.5%–ით გაზარდა რეფინანსირების (მონეტარული პოლიტიკის) განაკვეთი, თუმცა, პარალელურად კვლავაც ადგილი ჰქონდა სამომხმარებლო ფასების ზრდის ტენდენციას. სექტემბრისათვის  ინფლაციამ 5.4%-ს მიაღწია და გადააჭარბა წლიური ინფლაციის გეგმურ 5%-იან მაჩვენებელს (თარგეთს). მხოლოდ ამის შემდეგ გაზარდა სებ-მა რეფინანსირების განაკვეთი 1 პროცენტული პუნქტით, 7%-მდე. გასათვალისწინებელია, რომ ენერგომატარებლებზე (გაზი, დენი) ფასების ზრდის და მისი გავლენის ასახვა ინფლაციაში ჯერ კიდევ წინაა, ასევე წინაა ინფლაციის თვალსაზრისით ,,ტრადიციული” თვეები. ამიტომაც სებ-ის აღნიშნული გადაწყვეტლება გარკვეულწილად დაგვიანებულიც კია, თუმცა, ამ ეტაპზეც უდაოდ მისასალმებელია.  რეფინანსირების განაკვეთის ზრდა მიმართულია მიმოქცევაში ფულის გაძვირებისა და შესაბამისად ინფლაციური მოლოდინების და რისკების შემცირებისკენ. მომავალში ალბათ კიდევ უნდა ველოდოთ მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის ზრდას.

ასევე მნიშვნელოვანია სებ-ის გადაწყვეტილება სავალუტო ინტერვენციების აღდგენის და საჭიროების შემთხვევაში სავალუტო აუქციონზე რეზერვების გაყიდვის თაობაზე. სებ-ის ინტერვენციებს ხელეწიფება მნიშვნელოვნად მოთოკოს აჟიოტაჟური მოთხოვნა სავალუტო ბაზარზე და თავიდან აიცილოს ლარის კურსის მოცემულ მომენტში საფუძველსმოკლებული რყევები. 

სებ-მა  უნდა გაატაროს მკაცრი ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა, რისთვისაც კიდევ უფრო აქტიურად უნდა  გამოიყენოს მის ხელთ არსებული სხვა მონეტარული ინსტრუმენტები ღია ბაზარზე ოპერაციების ჩათვლით. ე.წ. ძვირი ფულის პოლიტიკა სავარაუდოდ 2016 წლის მეორე კვარტლის ბოლომდე უნდა გაგრძელდეს, რის შემდგომაც იმედია იქნება პირობები მონეტარული პოლიტიკის შერბილების და ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობის მიმართულებით.

ლევან ქისტაური, ეკონომიკის დოქტორი, პროფესორი, წმ. ანდრია პირველწოდებულის სახ. ქართული უნივერსტეტის ,,ფინანსებისა და საბანკო საქმის” პროგრამის ხელმძღვანელი